Wanneer seks seer is… | Wat is die oorsake en behandelingsmoontlikhede?

Deur Mariette Snyman

'); googletag.cmd.push(function() { googletag.display('dfp-300x250-1'); }); document.write(''); }

'); googletag.cmd.push(function() { googletag.display('dfp-300x250-6'); }); document.write(''); }

'); googletag.cmd.push(function() { googletag.display('dfp-300x250-2'); }); document.write(''); }

“Pynlike seks is ongelukkig iets wat ek daagliks in die spreekkamer sien,” sê dr Jireh Serfontein, ’n algemene praktisyn en seksuoloog van Pretoria. “Al toon navorsingstudies een uit vyf vroue sal in hul leeftyd dié probleem aan eie lyf voel, is ons Suid-Afrikaanse gemeenskap in wese konserwatief, en daarom bly dit ’n taboe onderwerp. Duisende vroue wat met pynlike seks worstel, het nie die vrymoedigheid om hulp te soek nie.

“Ek sien soms ouer vroue vir wie seksuele omgang al dekades lank seer is. Party sê hulle het aanvaar dat die eerste keer vir ’n maagd pynlik is en het geglo dit sou mettertyd beter word, maar toe dit nie gebeur nie, het hulle eenvoudig nie geweet wat om daaraan te doen nie. Ander vroue ervaar dié probleem ná hul eerste swangerskap,” vertel sy.

'); googletag.cmd.push(function() { googletag.display('dfp-300x250-3'); }); document.write(''); }

Dr Jireh sê dis belangrik om te weet dat pynlike seks nie net “in jou kop” is nie en om die moontlike oorsake en behandelingsmetodes te verstaan. “Vroue en hul liefdesverhoudings hoef nie hierdeur benadeel te word nie. Daar is hulp!” sê sy.

Oorsake en behandeling

Dr Jireh vertel as ’n pasiënt haar oor pynlike seks sien, stel sy eers vas of die toestand akuut of chronies is.
“Akute toestande ontstaan skielik en verbeter gewoonlik ná korttermynbehandeling. Dit kan veroorsaak word deur onlangse infeksies, byvoorbeeld candida of ’n seksueel oordraagbare infeksie soos herpes.

“Chroniese of langdurige pyn tydens seksuele omgang het gewoonlik met twee hooftoestande te doen: vaginismus en vestibulodynia. Dié twee gaan dikwels hand aan hand.
“Vaginismus is die algemeenste oorsaak. Dis die onwillekeurige sametrekking van die spiere rondom die vagina, met die gevolg dat die vaginale kanaal ‘kleiner’ voel. Pasiënte kla tipies dat hulle pyn tydens penetrasie ervaar.

“Dis die beste om vaginismus multidissiplinêr te benader. Omdat dit hoofsaaklik ’n spierprobleem is, verwys ons pasiënte na ’n fisioterapeut wat spesiaal opgelei is in die bekkenvloer se funksies – vir die meeste pasiënte is dit ’n vreemde gedagte! Hierdie fisio’s help om die vaginale spierspasmas los te maak, die vagina te strek en swak spiere te versterk. Selfs een sessie kan al ’n verskil maak. Pasiënte kry ook oefeninge om tuis te doen.

“Verder gebruik ons ‘silikon-dilators’ in vyf groottes om die vagina te rek. Pasiënte raak in die privaatheid van hul huis, waar hulle volkome in beheer is, gemaklik met ’n voorwerp in die vagina en leer dit hoef nie pynlik te wees nie. Deur van die smalste dilator na die daaropvolgende groottes te vorder, word die vagina geleidelik gestrek.”

Volgerns haar is die behandeling nie goedkoop nie en pasiënte van die platteland moet vir gespesialiseerde fisioterapie na stede toe gaan.

“Elke vrou se pad is uniek. Soms kry ons vinnig resultate; soms duur dit langer. Die uitkomste is egter uitstekend indien al die kassies vir behandeling getik word: fisioterapie, die gebruik van dilators, en sielkundige berading,” vertel sy.

Sielkundige berading is nodig omdat die pyn nie net in jou kop is nie, maar wel jou psige beïnvloed, noem sy.

“Al is die pyn aanvanklik fisiek, ontwikkel vroue mettertyd ’n vrees vir seks: Dink byvoorbeeld aan ’n warm stoofplaat wat jy wéét jou hand gaan brand as jy daaraan raak. Talle vroue bereik die punt waar hulle so bang is vir die pyn dat hulle van enige fisieke aanraking wegskram. Hulle wil nie eens hul verhoudingsmaat se hand vashou nie omdat (pynlike) seks kan volg.

“Die berader help om intimiteit stelselmatig na die verhouding terug te bring en hanteer ook trauma uit die verlede, soos verkragting of molestering, wat ’n aanleidende rol in vaginismus kan speel.

“Die tweede oorsaak van chroniese pynlike seks is vestibulodynie. Die vestibulum is die klein area rondom die vaginale opening en allodinie is pyn wat iemand ervaar van ’n stimulus wat eintlik nie pynlik moet wees nie. Soms is die pyn heeltyd daar – Dis ’n irritasie van die senuwees wat party vroue as ‘nes om op ’n brandende kooltjie te sit’ beskryf.
In die meeste gevalle, sê dr Jireh, is die pyn reaktief. Dit word deur aanraking uitgelok, veral tydens die liefdespel. Aanraking aan die buitekant van die vagina, selfs voordat penetrasie plaasgevind het, is reeds pynlik. Party vroue rapporteer ook ’n akute brandgevoel wanneer hulle ná seks urineer.

“Ons toets vir vestibulodynia deur liggies met ’n oorstokkie aan die vestibulum te raak. Dié toestand kan deur herhaalde candida- of swaminfeksies of ’n hormoonwanbalans in die area veroorsaak word. Die wanbalans is lokaal en sal nie noodwendig deur ’n bloedtoets aangetoon word nie. Dikwels is die kontrasepsiepil die sondebok.

“Verskeie vorms van die Pil bevat onnatuurlike estrogeen genaamd Ethinylestradiol, wat nie die vermoë het om die reseptore in die genitale area te vul nie. Die gevolglike gebrek aan estrogeen lei tot droogheid – want die vel word al hoe dunner – en neuroproliferasie, die neerlegging van ’n oormaat onbeskermde senu-eindpunte. Enige beweging of wrywing in daardie gebied is pynlik.

“Ons behandel vestibulodynia met ’n room wat die irritasie verminder en die lokale hormoonwanbalans en senuweeprobleem herstel. As die Pil tot die toestand bydra, probeer ons ’n ander vorm van kontrasepsie, of ons staak alle vorms van voorbehoeding totdat die pyn geheel en al weg is.

“Dis deel van ons benadering om seks vir eers opsy te skuif; elke pynlike ervaring stuur ’n negatiewe boodskap na die brein en ons wil daardie ingesteldheid verander.
“Sodra vaginale penetrasie nie meer pynlik is nie – byvoorbeeld as die pasiënt suksesvol met die dilators gewerk het – moet intimiteit weer ’n normale deel van die liefdesverhouding raak. Afgesien van sielkundige hulp, pas ons Sensate focus-terapie toe.

“Pynlike seks bemoeilik ’n liefdesverhouding. Die vrou vind seks onaangenaam of vermy dit; haar maat kan verwerping ervaar, ontoereikend voel, ’n lae seksdrang ontwikkel of skuldig voel omdat seks haar seermaak.

“Sensate focus help die paartjie om weer met fisieke kontak gemaklik te raak. Hulle begin met nieseksuele aanraking, soos om mekaar bloot ’n rugmassering te gee, en vorder dan stap vir stap tot by erotiese aanraking. Daar is reëls wat die belewenis veilig maak: Goeie kommunikasie en ’n openlike gesprek oor wat elkeen se verwagtinge is, dra alles by tot ’n sterker emosionele verbintenis. Dit skakel pyn uit.”

Sy vertel voorts dat die pad van pynlike na pynvrye seks nie gelyk is nie, maar berge kan versit word met die nodige ondersteuning en geduld.

Dr Jireh Serfontein is die kliniese hoof van My Sexual Health in Pretoria: www.drjirehserfontein.co.za

Lees ook: Kyk nuut na jou huwelik en laat dit vir julle werk